زمانی که اسامه بن لادن رهبر القاعده در نزدیکی اسلام آباد پایتخت پاکستان توسط نیروهای ویژه آمریکایی کشته شد و ایمن الظواهری جانشینش گردید، خیلی‌ها فکر می‌کردند که القاعده همچنان به فعالیت‌های تروریستی‌اش ادامه خواهد داد. اما چنین نشد، تمام سعی و تلاش القاعده محدود به چند حمله انتحاری کوچک، آن‌هم در شهرهای نا امن شد و حتی در کشور ناامنی چون افغانستان هم حضور مسلط القاعده مشاهده نشد. 

حالا پس از هشت سال یک رهبر خطرناک تروریست‌ها بار دیگر توسط نیروهای ویژه آمریکایی به قتل رسید. دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا روز یک‌شنبه خبر کشته شدن ابوبکر بغدادی، رهبر گروه تروریستی داعش را تایید کرد. 

بغدادی هرچند دیگر در عراق و سوریه نیروی جنگی خطرناکی به حساب نمی‌آمد، ولی هسته‌هایی از حضور هوادارانش در افغانستان شکل گرفته بود و این پیروان داعش در چند سال حضورشان در افغانستان، فاجعه بار‌ترین حوادث تروریستی را رقم زدند. 

حال که رهبر داعش توسط نیروهای آمریکایی به قتل رسیده، احتمال می‌رود نیروهای داعش در افغانستان نیز تضعیف شوند. مگر این که کشورهای همسایه افغانستان که به‌طور مداوم مخالفین دولت را حمایت می‌کنند، این گروه‌ها را نیز حمایت کنند.

اما سوال اساسی که این‌جا مطرح می‌شود این است که آیا پس از قتل بغدادی، آمریکا هم‌چنان برای مبارزه با تروریسم در افغانستان خواهد ماند، یا از این کشور خارج می‌شود.

در تازه‌ترین نشست وزرای دفاع ناتو که هفته گذشته در بروکسل با حضور سرپرست وزارت دفاع افغانستان برگزار شد، ناتو بار دیگر بر این مساله تاکید کرد که تأمین مالی نیروهای امنیتی افغانستان را هم‌چنان تا سال ۲۰۲۴ ادامه می‌دهد. این حمایت سالانه در حدود ۵ میلیارد دلار است که بخش بیشتر آن را آمریکا بر عهده دارد. 

در همین حال مایک اسپر وزیر دفاع آمریکا که در بروکسل حضور داشت نیز گفت که ماموریت آمریکا در افغانستان تغییر نخواهد کرد و این کشور اجازه نمی‌دهد تا افغانستان بار دیگر تبدیل به پناهگاه تروریست‌ها شود.

اما این دیدگاه‌های ناتو با توییت‌های آقای ترامپ تفاوت زیادی دارد. آقای ترامپ چندی پیش در توییتر نوشته بود که آمریکا در افغانستان تمامی دشنمانش را به قتل رسانده است. 

از مفهوم توییت ترامپ می‌توان این برداشت را کرد که ترامپ حالا که یکی دیگر از رهبران تروریست‌ها به قتل رسیده، نیازی چندانی به حضور چند هزار نفری آمریکا در افغانستان نمی‌بیند. قراین نیز این برداشت‌ها را تقویت می‌کند. 

طالبان در چند ماه گذشته ضربات مهلکی در گوشه و کنار افغانستان در اثر عملیات مختلف از جمله حمله‌های هوایی از سوی نیروهای افغان و خارجی خورده است. بهترین فرماندهان این گروه نیز توسط حملات پهپادها کشته شده‌اند. به تازگی قاری برهان خطرناک‌ترین و جنایت‌کارترین فرمانده گروه حقانی که با القاعده نیز روابط نزدیک داشت، در یک حمله هواپیماهای بدون سرنشین به قتل رسیده است. 

باز پس‌گیری تعدادی از شهرستان‌های افغانستان که سال‌ها در کنترل طالبان بود نیز این ادعا را که طالبان دیگر توان جنگ‌های گسترده را ندارند، تقویت می‌کند. تاکید بیش از حد طالبان بر آغاز گفتگوها خصوصا با آمریکایی‌ها، نشان می‌دهد که رهبری سیاسی طالبان گزینه‌ دیگری جز توافق سیاسی را به‌عنوان راه حل نیافته‌اند. بر این مبنا می‌شود گفت که وضعیت به‌نفع آقای ترامپ است تا نیروهای خود را در سطح وسیعی از افغانستان خارج سازد.

اما آقای ترامپ باید یک مساله را در نظر داشته باشد. تروریسم در افغانستان بیشتر از این که حاصل تحولات داخلی خود افغانستان باشد، بر اساس شکل‌گیری مناسبات جهانی و منطقه‌ای از جمله تئوری عمق استراتژیک پاکستان در افغانستان به‌وجود آمده است. 

پاکستان برای تحقق اهداف خود در افغانستان نیروهای نیابتی را به وجود آورد که بعدا تبدیل به تروریست‌هایی شدند که حتی برای جهان نیز خطر آفرین شده‌اند. حالا این نیروها نه تنها نیروهای نیابتی پاکستان، بلکه تبدیل به ابزار دست بیشتر کشورهای منطقه، به‌خصوص کشورهایی که نگاه خصمانه به آمریکا دارند شده است. 

برای این کشورها کار سختی نیست تا برای نیروهایی که حالا عادت به جنگیدن و کشتن دارند، رهبر یا حتی رهبری جدیدی ایجاد کنند. هم‌چنان که داعش ساعاتی پس از قتل بغدادی‌، عبدالله قره داش، یا همان ابوعمر ترکمانی را به‌عنوان جانشین بغدادی مطرح کرد. 

شاید ترکمانی هم مانند الظواهری که نتوانست القاعده را دوباره بسیج کرده و قدرتمند بسازد‌، از توانمند ساختن داعش عاجز شود. اما اگر کشورهای همسایه افغانستان هنوز بر تئوری عمق استراتژیک و یا استفاده نیابتی از این نیروها برای ضربه زدن به منافع آمریکا متمرکز هستند، می‌توانند به سادگی این نیروها را بسیج کرده، نظم بخشیده و رهبری کنند. 

در چنین وضعیتی نبود نیروهای ناتو که در چارچوب آن نیرو‌های آمریکایی نیز هستند، می‌تواند آنان را به اهداف‌شان نزدیک‌تر کند. هم‌چنان که استولتنبرگ دبیرکل ناتو در نشست بروکسل گفت، نباید گذاشت که داعش در افغانستان دست به باز تاسیس رهبری این گروه بزند. 

بنابراین اگر طرح ترامپ برای خروج کامل نیروهای آمریکایی از افغانستان عملی شود، احتمال این که نیروهای تروریستی در پی جان گرفتن دوباره در افغانستان باشند، زیاد است.